Rekultywacja terenów
Rekultywacja jest jednym z najistotniejszych działań na rzecz przywrócenia wartości użytkowych i przyrodniczych terenom pogórniczym oraz odtworzenia lub kształtowania nowych cech środowiskowych. Ma ona również na względzie zapewnienie bioróżnorodności.
Prowadzone w PGE działania rekultywacyjne obejmują następujące etapy:
- rekultywacja wstępna (przygotowawcza) – dotyczy rozpoznania czynników warunkujących prawidłowość przebiegu rekultywacji. Na tym etapie prowadzone są pomiary niwelacyjne, sporządza się mapy górnicze oraz opracowuje dokumentację kosztorysowo-projektową,
- rekultywacja podstawowa (techniczna) – dotyczy makroniwelacji obejmującej roboty ziemne, polegające na odpowiednim ukształtowaniu zwałowiska w układ skarp i półek, regulacji stosunków wodnych za pomocą obiektów i urządzeń hydrotechnicznych oraz rekonstrukcji lub budowy dróg dojazdowych,
- rekultywacja szczegółowa (biologiczna) – dotyczy polepszenia właściwości powietrzno-wodnych gruntów, likwidacji ich nadmiernego zakwaszenia, uzupełnienia brakujących składników pokarmowych, wprowadzenia roślinności zielnej i drzewiastej odtwarzającej warunki biologiczne terenu oraz zabezpieczającej przed erozją powierzchniową,
- zabiegi porekultywacyjne – obejmują pielęgnację sadzonek i uzupełnienia wypadów.
W pierwszej kolejności w wyniku prowadzonych prac kształtuje się ostatecznie skarpy i półki zwałowiska, chroni stoki poprzez kontrolowane odprowadzenie wód opadowych, utrwala wierzchnią warstwę gruntu i zabezpiecza teren przed erozją, zmniejsza objętość spływu wód opadowych poprzez zwiększenie retencji gruntu, poprawia jakości wód spływających ze zwałowiska oraz ogranicza się emisje niezorganizowane.
Unikatowa rekultywacja w Polsce
Kopalnia Bełchatów prowadzi działania rekultywacyjne na ogromną skalę. Jednym z podstawowych prowadzonych obecnie kierunków rekultywacji jest kierunek leśny, który wpływa pozytywnie na krajobraz, klimat, poprawia możliwości retencjonowania wody, ogranicza erozję wodną i powietrzną. Prace wykonywane są na bieżąco wraz z postępem prac eksploatacyjnych. Dotychczas kopalnia zrekultywowała już ponad 2300 ha terenów poeksploatacyjnych i przekazała Lasom Państwowym ponad 1700 ha zrekultywowanych, zalesionych gruntów. Z wstępnych szacunków wynika, że docelowo do zagospodarowania leśnego zostanie przekazane ok. 5 500 ha terenu (z uwzględnieniem pasów ochronnych przy zbiornikach wodnych).
>2 300 ha
zrekultywowanych terenów poeksploatacyjnych
1 700 ha
zrekultywowanych, zalesionych gruntów
~5 500 ha
terenu zostanie przekazane do zagospodarowania leśnego
terenów poeksploatacyjnych w Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów wykonywana jest w oparciu o projekt technologiczny dla Pola Bełchatów oraz dla Pola Szczerców, jak również w oparciu o roczne szczegółowe projekty techniczne powstające dla poszczególnych powierzchni.
Góra Kamieńsk jest sztandarowym przykładem kompleksowych działań rekultywacyjnych. Jest to najwyższe wzniesienie w środkowej Polsce o wysokości 395 m n.p.m., które powstało z 1 354 mld m3 nadkładu, zdejmowanego w procesie odkrywania kolejnych warstw węgla brunatnego.
polegała tu na odtworzeniu gleby oraz zasadzeniu lasów, które dzisiaj są domem dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Poprzez zagospodarowanie rekreacyjno – sportowe Góra Kamieńsk stała się jedną z największych atrakcji turystycznych regionu i środkowej Polski. Wyciąg narciarski, trasy piesze i rowerowe oraz długi, 620-metrowy tor saneczkowy sprawiają, że stała się ona ważnym punktem na mapie miłośników sportów letnich i zimowych. Dodatkowo na górze wybudowano także elektrownię wiatrową o mocy 30 .
PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna zakończyła też formowanie drugiego zwałowiska –Pola Szczerców. Proces ten trwał 17 lat, a w jego wyniku powstała „bliźniacza” Góra Kamieńsk. Zwałowisko usypane zostało z prawie 1 mld m3 nadkładu znajdującego się nad pokładami węgla brunatnego. Obecnie góra posiada powierzchnię wynoszącą 1 114 ha i wysokość względną ok. 170 m. zwałowiska prowadzona jest w kierunku leśnym z uwzględnieniem funkcji rekreacyjnej dzięki planowanemu powstaniu lasów, ścieżek rowerowych, pola golfowego, autodromu, hipodromu, stoku narciarskiego. Na jej szczycie powstanie także .
W 2022 roku Kopalnia Bełchatów uzyskała decyzje administracyjne dotyczące uznania rekultywacji w kierunku leśnym dla 143,3 ha gruntów w Polu Bełchatów oraz 25,8 ha gruntów w Polu Szczerców za zakończoną.
Na obszarze Pola Bełchatów prowadzone są jeszcze prace związane z poprawkami i uzupełnieniami zalesień z rekultywacji wykonanej w latach ubiegłych. Docelowe kierunki rekultywacji obejmują:
- kierunek leśny, zadrzewieniowy – zwałowiska wewnętrznego Pola Bełchatów,
- kierunek leśny, rekreacyjno-sportowy, rolny (uprawa roślin energetycznych), gospodarczy (budowa farmy wiatrowej) – na zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców,
- kierunek wodny – wyrobiska górnicze Pola Bełchatów i Pola Szczerców,
- kierunek rekreacyjno-sportowy i zadrzewieniowo-leśny w strefach brzegowych.
W 2023 roku prowadzone były prace z zakresu rekultywacji biologicznej. Wszystkie były realizowane zgodnie z opracowanym i zatwierdzonym harmonogramem.
Dla zwałowiska zewnętrznego Pola Szczerców na wierzchowinie, w ramach obudowy biologicznej, wykonywane jest obecnie zadarnianie, które polega na wzbogaceniu warstwy gleby roślinami (obsiewanie terenu).
Na zwałowisku wewnętrznym Pola Bełchatów na powierzchni 45,6 ha wykonano natomiast prace przygotowawcze pod zalesienia zaplanowane na rok kolejny. Natomiast na zwałowisku zewnętrznym Pola Szczerców zadarniono powierzchnię 28,9 ha oraz prowadzono zalesienia na powierzchni 20,7 ha. Dodatkowo uzupełniono drzewostan na powierzchni 16,3 ha.
Końcowym zadaniem rekultywacyjnym Kopalni Bełchatów będzie obu wyrobisk w kierunku wodnym, połączona z utworzeniem dużego kompleksu wypoczynkowego. Skala trudności tego przedsięwzięcia nie ma odpowiednika w Polsce. Po całkowitym zakończeniu eksploatacji, bełchatowska kopalnia może się stać ważnym miejscem dla miłośników sportów wodnych. Przeszło 4 000 ha utworzy zbiornik wodny, na którym będzie można prowadzić działalność gospodarczą czy rekreacyjno – sportową zgodnie z potrzebami lokalnymi.
Obszar tlenotwórczy gminy Bogatynia
Podstawowym zadaniem prowadzonej rekultywacji w Kopalni Turów jest kształtowanie biotopu dla leśnego zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych z uwzględnieniem różnorodności tworzących się mikrosiedlisk, które zwiększają wartość ekosystemu. Dzieje się to dzięki współdziałaniu czynnika antropogenicznego i biologicznego na surowe utwory, stanowiące skałę macierzystą powstających gleb.
W przypadku Kopalni Turów, realizowana od lat 60. zwałowiska zewnętrznego, ukierunkowana jest na docelowe zagospodarowanie leśne na terenach, na których zakończono eksploatację górniczą. Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne oddziału KWB Turów to kompleks leśny o powierzchni niemal 22 km2, który stanowi nieoceniony obszar tlenotwórczy gminy Bogatynia. Jest to również zróżnicowane przyrodniczo środowisko, w którym tworzą się siedliska i korytarze ekologiczne (siedliska bardzo licznych reprezentantów zarówno świata roślin, jak i zwierząt, w tym wiele gatunków rzadkich i chronionych). Jest to największy tego typu obiekt w Polsce i jeden z największych w Europie. Docelowo wyrobisko Kopalni Turów zostanie zrekultywowane w kierunku wodnym, a wszystkie tereny powyżej rzędnej lustra wody zostaną zrekultywowane w kierunku leśnym.
Efekty prowadzonych prac rekultywacyjnych przyczyniają się przede wszystkim do poprawy jakości podstawowych komponentów środowiska, czyli powietrza atmosferycznego, wód oraz gleby. Emisja niezorganizowana pyłu ze zwałowiska zmniejsza się w miarę powiększania się powierzchni terenów zalesionych. Powstający na zwałowisku zewnętrznym antropogeniczny kompleks leśny przyczynia się w znacznym stopniu do podniesienia lesistości uprzemysłowionego regionu. Pomimo faktu, że struktura wiekowa zalesień jest charakterystyczna dla młodych lasów, już teraz stanowi istotny czynnik krajobrazowy i klimatyczny gminy Bogatynia.
W 2023 roku wykonano rekultywację biologiczną terenu dzierżawionego od Lasów Państwowych (Nadleśnictwo Pieńsk), którą zrealizowano zgodnie z wytycznymi nadleśnictwa. Wykonano ponowne wprowadzenie sosny pospolitej oraz wykonano prace z zakresu hodowli lasu polegające na usunięciu odnowienia odroślowego (dwukrotnie: wiosną i latem 2023 roku). Wykonanie przedmiotowych prac warunkowało uzyskanie decyzji o zakończeniu rekultywacji dzierżawionego terenu. W sierpniu 2023 roku uzyskano decyzję o zakończeniu rekultywacji (Decyzja Starosty Zgorzeleckiego.) dla części terenu położonego w granicach działki nr 298/1, obręb 0004 Turoszów AM-1 o powierzchni zrekultywowanej 8,65ha.
Rekultywacja w spółce PGE Energia Ciepła
Po zakończeniu eksploatacji składowisk odpadów na danym obszarze, spółka przywraca wartości użytkowe terenów oraz ich walory użytkowe i przyrodnicze.
Wprowadzana jest roślinność oraz wykonywane są okrywy trawiaste i nasadzenia drzew. Następnie na terenach tych mogą zostać podjęte działania pozwalające na zintegrowanie ich z otoczeniem.
Tam, gdzie istnieje taka możliwość planowane są działania zmierzające do przywrócenia terenom funkcji gospodarczych poprzez stopniowe wydobywanie składowanych odpadów i przekazywanie ich do zastosowań gospodarczych. Przeprowadzone prace niwelacyjne mają umożliwić adaptację terenu dla różnych funkcji gospodarczych o charakterze przemysłowym, usługowym czy komunalnym.
Obecnie w oddziałach PGE Energia Ciepła funkcjonuje 15 składowisk o różnym statusie funkcjonowania:
Eksploatowane
Zamknięte, przygotowywane do rekultywacji
Zrekultywowane
Przykładem przywracania wartości użytkowych terenów jest rozpoczęty w 2021 roku proces rekultywacji nieeksploatowanego już składowiska odpadów paleniskowych w Gorzowie Wielkopolskim. nieczynnego składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, prowadzona będzie zgodnie z właściwymi decyzjami administracyjnymi i opracowanym projektem technicznym w tym zakresie.
Spółka przygotowuje plan strategicznego podejścia do wykorzystania terenów po eksploatacji składowisk, m.in. na cele związane z rozwojem i innych odnawialnych źródeł energii. Pozwoli to na przywrócenie funkcjonalności tym terenom, a także przyczyni się do zwiększenia powierzchni dla wzrostu udziału w miksie energetycznym.
Rekultywacja w spółce PGE Energetyka Kolejowa
W 2023 roku zakończono proces rekultywacji terenu w Białymstoku po katastrofie kolejowej, która miała miejsce 8 listopada 2010 roku. Końcowe prace wykonane w grudniu 2023 roku obejmowały demontaż instalacji do napowietrzania i odsysania, usunięcie przyłączy do otworów technologicznych, zabezpieczenie otworów technologicznych przez szczelne zamknięcie i pozostawienie ich w gruncie, a następnie wyrównanie terenu do poziomu powierzchni.